Dr Mateusz Wierciński wyjaśnia jak wygląda idealny wieniec świętokrzyski

Chcesz wiedzieć, co naprawdę liczy się przy konstrukcji wieńca dożynkowego w regionie? Etnograf z Muzeum Wsi Kieleckiej odsłania, które elementy są niezbędne, czego nie wolno stosować, a co można odważnie unowocześnić — i to przed najbliższymi dożynkami w powiecie.

• Zrób wieniec po świętokrzysku — proste zasady, które musisz znać
• Oceń sam: co jest dopuszczalne, a czego unika komisja w Piekoszowie i Łopusznie

Zrób wieniec po świętokrzysku — proste zasady, które musisz znać

Dr Mateusz Wierciński, etnograf z Muzeum Wsi Kieleckiej, zwraca uwagę, że najważniejsza w pracy nad wieńcem jest wierność tradycji oraz użycie naturalnych surowców. To założenie przewija się w jego ocenie, gdy przygląda się pracy zespołów przygotowujących wieńce dożynkowe na terenie powiatu kieleckiego i gmin sąsiednich.

„Świętokrzyski wieniec powinien być zbliżony kształtem do zamkniętej korony, o okrągłym kształcie z warkoczami. Właściwym zwieńczeniem jest kula z krzyżem”

Wierciński podkreśla, że w wiencu — rozumianym jako symboliczne zwieńczenie żniw — powinny się znaleźć wszystkie zboża uprawiane na terenie, gdzie go wykonywano. Przy typowym wieńcu głównym najczęściej pojawiają się kłosy pszenicy, żyta i jęczmienia; dodaje się też jabłka i orzechy. Z tradycji wynika, że kilka ziaren z wieńca powinno trafić do następnego zasiewu.

„Plon, to tzw. wieniec główny. Zapewne znajdą się w nim kłosy pszenicy, żyta i jęczmienia. Całość może być ozdobiona jabłkami i orzechami. Kilka ziaren z wieńca powinno się dodać do przyszłorocznego zasiewu”

Oceń sam: co jest dopuszczalne, a czego unika komisja w Piekoszowie i Łopusznie

Podczas dożynek komisje oceniające zwracają uwagę nie tylko na estetykę, ale też na zgodność z lokalnym kanonem. Etnograf wymienia elementy, które zwiększają szansę wieńca na wyróżnienie — kłosy, owoce, jarzębina, przemyślany dobór kwiatów i akcenty w barwach narodowych.

„Przede wszystkim nawiązanie do tradycji. W wieńcu muszą znaleźć się kłosy, owoce, być może jarzębina. Warto pomyśleć o kwiatach, ale dobranych z jakąś myślą przewodnią oraz o wykorzystaniu barw narodowych”

Jednocześnie ekspert stanowczo odrzuca materiały sztuczne i konstrukcje ułatwiające pracę kosztem autentyczności. Jako niedopuszczalne wskazuje stalowe ramy, bazy ze styropianu, kleje usztywniające oraz sztuczne kwiaty — rozwiązania, które choć praktyczne, łamią etos tradycyjnego rękodzieła.

„Widywałem różne wieńce, wiele całkiem ładnych, ale np. na stalowej konstrukcji. Nasi przodkowie potrafili sobie radzić z naturalnymi materiałami. Podobnie jest np. ze stryropianowymi bazami do układania łodyg, czy klejami usztywniającymi. Bardzo ułatwiają pracę, ale nie powinno się ich używać. Kompletnie niedopuszczalne są sztuczne kwiaty”

Czy to oznacza, że wieńce muszą być formalnie zakorzenione w przeszłości? Nie do końca — Wierciński dopuszcza nowatorskie koncepcje, pod warunkiem że zachowają proporcje i porządek kompozycji oraz nadal będą odwoływać się do tradycyjnych materiałów i symboliki.

„Na pewno można szukać jakiejś nowatorskiej formy, ale musi trzymać się wyznaczonych przez tradycję kierunków. Musi być proporcjonalny, składny, z sensownie ułożonymi kłosami i kwiatami”

Korzenie zwyczaju sięgają czasów przed rolnictwem — praktyki składania pierwszych i ostatnich plonów bóstwom oraz liczne biblijne odniesienia sprawiły, że wieniec przez wieki ewoluował od formy snopu do okrągłej korony symbolizującej zamknięcie cyklu zbiorów.

Dr Mateusz Wierciński kieruje Działem Edukacji Etnograficznej w Parku Etnograficznym w Tokarni. Wcześniej pracował w Polskiej Akademii Nauk, najpierw zajmując się kulturą Indii, a później koncentrując badania na etnografii Polski i symbolice religijnej w rękodziele ludowym.

W najbliższych dniach etnograf przewodniczyć będzie pracom komisji oceniającej wieńce podczas dwóch regionalnych dożynek: Dożynek Powiatu Kieleckiego i Miasta i Gminy Piekoszów (wydarzenie odbywa się w najbliższą niedzielę) oraz 31 sierpnia podczas Dożynek Powiatu Kieleckiego i Miasta i Gminy Łopuszno.

fot. Mateusza Wiercińskiego - Mariusz Łężniak (Muzeum Wsi Kieleckiej)

Poniżej prezentujemy wieńce z Dożynek Powiatowych w 2024 roku.

Na podstawie: Powiat Kielecki